تحوّل نظام خاتم و نشان در تشکیلات اسلامی‏

ابزار و شیوه‏های لازم برای مکاتبات و کاربرد نشان‏های خاص برای تأیید و اثبات رسمیت آن از سوی حکم‏رانان، از ارکان تشکیلات اداری در دوره‏های مختلف تاریخی بوده است. به همین سبب، از زمان ظهور اسلام، به این موضوعات توجه خاصی معطوف گردید، به طوری که پیامبر(ص) در مکاتبه‏های خویش با سران دولت‏ها و امپراطوران آن دوره، ظاهراً با استفاده از خاتم به عنوان مُهر، آن مرقومه‏ها را رسمیت بخشیدند. با گذشت زمان، در دوره‏های مختلف تاریخی، شیوه نگارش و چگونگی انجام یافتن مکاتبه‏ها و مراسله‏های اداری دست خوش تغییراتی شده است. این مقاله، در صدد است تا ضمن ریشه‏یابی عنوان‏ها و اصطلاح‏هایی، چون تَمغا، طُغرا و یَرلیغ، سیر تاریخی و تحولات حاصله در آنها در نظام اداری دوره اسلامی را بررسی نماید.